Ресейлік "РБК" түсіндіруінше, барлығы 2024 жылдың жазында ресейлік белгілі әнші Лариса Долинаның Мәскеудегі кең сарайдай қымбат пәтерін сатудан басталған. Оның мүлкін жергілікті кәсіпкер, жалғызбасты ана Полина Лурье сатып алды. Ізінше әртіс "алаяқтар ықпалына түсіп қалғанын" мәлімдеді. Оған сенген сот мәміленің күшін жойды, пәтерді жаңа қожайыннан тартып алып, Долинаға беру туралы үкім шығарды. Бүгінде Лариса ханым пәтеріне қайтадан кіріп алыпты.
Тергеушілердің мәліметінше, 2024 жылдың сәуірінде әншіге екі еркек хабарласып, өздерін ФҚҚ және Ресей Қаржылық мониторинг мекемесінің қызметкерлері ретінде таныстырады. Олар әйелдің барлық банк шоттарына қаскүнемдердің қашықтан қол жеткізгені жөнінде суыт хабар жеткізеді.
Бірақ Долина дүние-мүлкін қорғап қала алады, ол үшін "шұғыл түрде пәтерін сатып, кредитті дереу "сөндіруге", сол арқылы жылжымайтын мүлкін кепілден шығарып алуға" тиіс. Әншіге мәлімделгендей, олай жасамаса, банк оның баспанасын аукционда арзанға сатады, отбасын үйінен қуады. Егер айтқанды жасаса, "арнайы операция" аяқталған соң және қылмыскерлер ұсталғаннан кейін мәміленің күші жойылатынына және барлығы иесіне қайтарылатынына сендірген.
2024 жылғы мамырда оның ғаламтор арқылы саудаға қойылған пәтерін ештеңеден қауіптенбеген сатып алушы әйел келіп көріп, қызығушылық білдіреді, онымен алдын ала сатып алу-сату келісімшарты бекітіледі.
Негізгі келісімге бір ай өткен соң ғана – маусымда қол қойылған. Құжатқа тараптар ірі банктердің бірінің филиалында қолтаңбаларын басады. Бейнекамераның жазбасы көрсеткендей, Полина Лурье өзімен алып келген қолма-қол ақшаны – 112 миллион рубльді Лариса Долинаның қолына ұстатты. Оны әнші жеке банктік ұяшығына салып қояды, соңынан қайта оралып, чемоданға толтырып, алып кеткен.
Баспанаға иелік ету құқығы "Росреестрде" тіркеліп, жаңа иесіне көшті. Бірақ қылмыстық іс материалдарында көрсетілгендей, Долина "енді қала сыртындағы коттеджіңді де сат!" деген тапсырма алғанда ғана өзінің алаяқтардың тұзағына түсіп қалғанын сезініп, сотқа жүгінген.
Оған аяушылық білдірген сот мәміленің күшін жойып, пәтерін әншіге қайтарып берді. Бұл қиянаттан "шок" болған сатып алушы бірнеше инстанцияны адақтап, ақыры кассациялық сатыға дейін жетті. Бәрінде жеңіліс тауып, тауы шағылды. Екі күн бұрын, 27 қарашада екінші кассациялық сот та бұрынғы инстанциялардың шешімдерін заңды деп таныды, Ресейдің халық әртісін жақтап шықты, деп жазды "Известия".
Сорақысы сол, кассациялық сот Лариса Долинаны тіпті банктен алып кеткен 112 миллион рубльді Полина Лурьеге қайтармауына рұқсат етті. Салдарынан, жалғызілікті ана пәтерден де, қаржысынан да айрылды. Судья оған ақшасын алаяқтардан даулауға кеңес берді. Адвокаты алаяқтармен Долина ғана істес болып, араласқанын, Полина еш байланыспағанын алға тартып, дәйектеп бақты. Сот құлақ аспады.
Бұл іс көршіде резонанс тудырды және соттағы прецедент тудырды. Бүгінде халық пәтер сатып алудан қорқатынды шығарды, өйткені бұрынғы иесі "әлдебір алаяқтарға жем болдым" деп, баспанасын кері даулауы мүмкін. Заңгерлер мен заң шығарушылар арасында сатып алушыларды қалай қауіпсіздендіруге болатынына қатысты айтыс-талас туындады.
Мемдума депутаттары "Жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеу туралы" заңына түзетулер жобасын әзірлеп жатыр. Ол сатып алушының қаражаттарын 7 күнге "қатыруды" (охлаждение) қарастырады: заң жобасына автор болған депутаттардың байламынша, бір апта ішінде меншік иесінің мотиві – өз еркімен сатып жатқаны, әлде алаяқтардың ықпалына түсіп қалғаны айқындалады.
Алайда сарапшылар іс материалдарына сәйкес, сатқан пәтерін кері қайтарып беруді талап еткенде, Лариса Долинаның алаяқтық әрекеттердің әсерін бір апта емес, бірнеше ай бойы сезінгенімен дәйектегенін еске салды.
"Банки.ру" порталы ақпарат құралдарының бұл тәжірибені "әжейлер схемасы" ("бабушкины схемы") деп атағанын еске салады. Себебі, негізінен егде жастағы әйелдер алдымен өз баспанасын сатады, артынша полицияға және сотқа жүгініп, мұны өзіне қоңырау шалған белгісіз бір алаяқтардың айтқанымен жасағанын алға тартады. Соттар олардың жасын сыйлап, сөзіне сенуге бейім. Салдарынан баспананың бұрынғы және жаңа қожайыны арасында бекітілген сатып алу-сату келісімшартын бұзады.
Мемдума депутаты Евгений Поповтың дерегінше, Ресейде осы тәсілмен күші жойылған және сатып алушыларды барынан айырған мәмілелердің саны 5-7 мыңға жеткен. РФ жылжымайтын мүлік нарығында жыл сайын 4-5 млн мәміле бекітілетінін ескерсек, мұнысы 0,1% ғана. Соған қарамастан, бұл оқиғалар көршіде ғаламат шу тудырып, елдің есін тандырып жатыр.
"Сондықтан "әжейлер схемасы" деген атпен белгілі, кәрі сатушылар "алаяқтардың ықпалымен" жасалған мәмілелерді даулайтын алаяқтық схемаларға қарсы тұру шараларын дайындау мәселесін депутаттар Мемдумада кең талқылауға шығаруға мәжбүр болды. РФ ІІМ дерегінше, 2025 жылы үкімі шығарылған істер арасынан 41%-ында мәмілелер жарамсыз деп танылған – сатып алушы пәтерсіз және ақшасыз қалды. Тағы 39% жағдайда да мәміле жарамсыз болып танылды, алайда судья сатушыны – ақшаны, сатып алушыны – пәтерді қайтаруға міндеттеген. Тек 20% жағдайда ғана алаяқтардың құрбанының талабын қанағаттандырудан бас тартылды және пәтер жаңа иесінде қалды", – деп хабарлады "Комсомольская правда".
Дегенмен, 80 пайыз жағдайда бәрібір сатып алушылар зардап шегеді екен. "Росреестр" басшысының орынбасары Алексей Бутовецкий мәміленің күшін жойған, сонымен бірге сатушыға сатып алушының қаржысын қайтарып беруді жүктеген үкімдерге назар аудартты: бұларда да үйдің бұрынғы иесі ақшаны қайтармай тастай алады.
"Тәжірибе көрсеткендей, ақыр соңында тек сатушы ғана пәтерін кері оралта алады. Өйткені "алаяқтарға қолды болған" қаражатты табу қиын, бәрі полицияның қаскөйлерді іздеуіне немесе іздемеуіне тіреледі. Ал, меншік құқығы – реестрдегі нақты жазба: сот шешіміне сәйкес, онда жаңа қожайынының аты-жөні жойылып, ескі иесі қалпына келтіріледі. Сонымен болды: жаңа қожайын заң бойынша баспананы дереу босатуға тиіс. Әйтпесе, приставтар күштеп орындатады. Дұрысы – заңда жаңа тетік енгізілуі керек: тізілімдегі жаңа қожайынның аты-жөні тек оған төлеген ақшасы кері берілген соң ғана жойылуға тиіс. Әзірге ондай талап жоқ", – деп мәлімдеді Бутовецкий.
Мемдуманың құрылыс және ТКШ жөніндегі комитеті төрағасының орынбасары Светлана Разворотнева да бұл мәселе заңнамалық тығырыққа тіреліп тұрғанын жоққа шығармады. Соттар РФ Азаматтық кодексінің 177, 178 және 179-шы баптарына сүйеніп, "алаяқтардың қысымымен" бекітілді деп мәлімделген мәмілелердің күшін жоя салады. Бұл баптардың мәні – "сатушы не істеп жатқанын түсінбегенін", яғни, іс-әрекетке уақытша қабілетсіз болғанын білдіреді.
"Бұл бұрыннан бар, қолдану тәжірибесі жолға қойылған бап. Оған дау айту қиын. Бірақ басқа мәселе бар: реституция қайда? Яғни, сатып алушыдан баспана тартып алынса, сатушыдан соның ақшасын алып қою керек. "Ол ақша менде жоқ, алаяқтарға беріп қойдым" деген дәйектеме емес. Сонда ғана әділеттілік орнайды", – деді "Росреестр" басшысының орынбасары Алексей Бутовецкий.
Бірақ соттар мұндай талап қоймайды, себебі, заңда ондай талап жоқ, тиісінше, депутаттар жеке тетігін әзірлемей, қиянат жалғаса беруі мүмкін.
Ресейлік сарапшылар бұл жерде цифрландыру "аферистердің одақтасына" айналғанын мәлімдеді. Заң бойынша сатып алу-сату мәмілесін бекіту 7 күнге созылады, әйтсе де, ЭЦҚ арқылы құқықтың көшкенін тіркеу бүгінде 2 күнде аяқталады. Бұл ретте мемлекеттік тіркеуші қашықтан қызмет көрсетеді және тараптармен байланыспайды, бет-жүзін көрмейді.
Барлық құжаттарға электронды қол қойылады, тіпті тараптар смартфон арқылы қол қоя салады. Оның үстіне жылжымайтын мүлікті сату мәмілелерінің небары 9%-ы нотариустар арқылы бекітіледі. Қалғанында тек сатушы, сатып ашушы және риелтор ғана қатысады.
Ресейлік сарапшылар көршіде енді заңсыз баю үшін алаяқтардың тәжірибесін көшіретін адамдар көбейе бастағанына дабыл қағуда.
"Жалған "алданған" сатушылар пайда болды: олар алаяқтардың ықпалына түспейді, олардың өздері – алаяқ болса керек. Қария жастағы адамдар өз пәтерін "әжейлер схемасымен" бір рет қайтара алғаннан кейін бұл тәсілді бизнес секілді жолға қоюының деректері тіркелуде. "Авито" мен "Цианда" иелері сатып алу-сату мәмілесін бірнеше рет бұзған баспаналар сауда шығарылып жатыр. РФ Жоғарғы сотының судьясы Татьяна Вавилычеваның түсіндіруінше, адамдар ақпарат құралдары егжей-тегжейлі жазған схеманы және заңдағы олқылықты өз мақсатына пайдаланады", – деп қаперге салды t-j.ru.
Қазіргі кезде қазақстандықтар Ресейде жылжымайтын мүлік сатып алуға жүгіруде. Оларға қаптаған ресейлік жылжымайтын мүлік агенттіктері делдал болады, жарнамасының көрігі де қызып тұр. Қазақстан азаматтары абай болған жөн: көрші нарығын түрлі сұрыптағы алаяқ жайлады. Соның кесірінен, бекітілген мәміле ақыр соңында арам ниетті адамдар ғана ұтатын сайысқа айналып кетуі мүмкін.
